خبرروز

پروفسور پرویز کردوانی کاهش تولیدات کشاورزی به علت انجام نشدن درست فتوسنتز، ازبین رفتن زنبورها وکاهش برداشت از کندوی آنها، اختلال در دید، تصادفات جاده ای، اختلال در تنفس، تعطیلی مدارس، دانشگاه‌ها، اداره‌ها و اخلال در حمل و نقل هوایی از جمله مهم‌ترین زیان‌های ناشی از وجود پدیده ریزگرد در کشور است. او با تقسیم‌بندی انواع توفان به توفان‌های ریزگردی و ماسه‌ای یا شن‌های روان اشاره می?کند و می?گوید : توفان‌های ماسه‌ای نمی‌تواند بیشتر از ارتفاع 2 تا 3 متر بالا برود و به صورت افقی نیز حرکت زیادی ندارد، اما گرد و غبارهای ناشی از رس، به علت این‌که ابعاد آنها 2هزارم میلی‌متر است، می‌تواند صدها متر به صورت عمودی بالا بروند و هزاران کیلومتر نیز جابه‌جا شود و به بلای بزرگی برای مردم حتی آن سوی سیاره زمین تبدیل شوند.

این بنیانگذار مرکز تحقیقات مناطق کویری و بیابانی ایران با تاکید بر این‌که این نوع گرد و غبارها داخلی نیست و از کشورهای همجوار مانند عراق و سوریه یا عربستان سعودی به ایران می‌آیند، به چرایی پدید آمدن این گرد وغبار می پردازد و می?گوید: کشور عراق دارای آب و هوای خشک و بیابانی است که متاسفانه در زمان جنگ بر اثر نقل و انتقالات عظیم نظامی در منطقه پوشش ضعیف گیاهی این نواحی بیابانی فرسایش شدیدی یافت که خشکسالی و هوای داغ چند سال اخیر تیر خلاص را به پیکر نیمه‌جان آن شلیک کرد و بسیاری از گیاهان این ناحیه از بین رفته‌اند. پوک و خالی شدن خاک این ناحیه از پوشش گیاهی باعث بروز گرد و غبارهای چند سال اخیر شده است.

این چهره علمی ماندگار کشور کاشت درخت و پاشیدن مالچ نفتی روی سطح تپه‌های ماسه‌ای را از جمله روش‌های مرسوم و رایج پیشگیری کنونی برای توفان‌های گرد و غباری و شن‌های روان طی چند دهه اخیرمی داند و می گوید: مالچ از جنس قیر یعنی ماده نفتی است و چون باید با آب مخلوط شود که این کار هم نشدنی است پس به آن افزودنی‌های دیگری مثل آنیونیک یا کاتونیک یا رس اضافه می?کنند. به این ترتیب 50 درصد این مالچ آب، 48 درصد قیر و 2 درصد آن هم خاک رس است. ما در ایران اولین بار از این شیوه در سال 1342 برای منطقه بوئین‌زهرا روی تپه‌های ماسه‌ای فتح‌آباد استفاده کردیم و پس از آن نیز در سایر مناطق مانند گنبوعه (7 کیلومتری شمال اهواز)، امیدیه (شمال شرق اهواز)، و سوسنگرد این روش را به کار بردیم. پس از انقلاب هم در منطقه ابوزید کاشان از این مالچ‌ها برای پیشگیری از به پاخاستن ماسه‌های روان به کار برده شد. در صورتی که انجام چنین کاری از ابتدا اشتباه بود.

وی در خصوص چرایی اشتباه بودن این شیوه متداول می افزاید : اول این‌که مالچ دائم نبوده و موقتی است و به دلیل این‌که از ماده قیری ساخته می‌شود، بو می‌دهد و همه جا را سیاه می‌کند. همچنین هزینه زیادی دارد و باید میلیاردها تومان صرف انجام چنین کاری بشود. ما در گذشته حتی در 4 سال گذشته مالچ را به صورت رایگان دریافت می‌کردیم در حالی که یک لیتر آن 800 تومان است. یک لیتر مالچ مگر چند مترمربع از این گرد و غبار‌ها را می‌تواند تثبیت کند؟

به گفته وی اخیرا چند کشور از جمله ایران، ترکیه، عراق، لبنان و قطر طی هم‌اندیشی‌ای که داشتند تصمیم به تثبیت گرد و غبار هزار هکتار از بیابان‌های عراق گرفتند و کشور عراق برای این مساله یک میلیارد و 200 میلیون تومان بودجه اختصاص داد. همچنین مقرر شد مسوولیت این کار در کشور ما به عهده سازمان محیط زیست باشد؛ در صورتی که انجام چنین اقدامی از وظایف اداره کل امور بیابان‌های سازمان جنگل‌ها و مراتع است. کردوانی می?گوید : بنا بر این بود که در مرحله نخست یک پنجم گرد و غبار این بیابان یعنی 200 هزار هکتار آن تثبیت شود، اما متاسفانه طی گفتمانی که با مقامات این کشور انجام شد این طرح همچنان مسکوت باقی مانده است.

به گفته وی، اجرایی نشدن این طرح می‌تواند جنبه سیاسی داشته باشد زیرا بسیاری از کشورهای بیگانه و مخالف رژیم ایران و عراق درصدد هستند وضعیت کشور عراق به همین منوال باقی بماند.

به گفته این بنیانگذار مرکز تحقیقات مناطق کویری و بیابانی ایران، کشور عراق 2 میلیون هکتار نواحی خشکی و بیابانی دارد، اما یک میلیون هکتار آن در اولویت تثبیت گرد و غبار است.

وی می افزاید: برای تثبیت گرد و غبار عراق نیز 2 روش متداول است. اول این‌که گیاه بکاریم که این کار نشدنی است، زیرا 10 سال طول می‌کشد این گیاهان با داشتن شرایط مناسب اقلیمی بتواند خاک آن ناحیه را تثبیت کنند. دوم این‌که روی هزار هکتار این منطقه مالچ بپاشند که این کار نیز جنبه موقت دارد و عوارض بسیاری نیــز بر جای می‌گذارد. رنگ سیاه مالچ ظرفیت جذب انرژی حرارتی منطقه را بالا می‌برد و مردمان این منطقه جدای از تحمل بوی بسیار نامطبوع مالچ باید با افزایش درجه حرارت منطقه نیز کنار بیایند.وی معتقد است : همچنین با به کارگیری این روش بسیاری از گونه‌های جانوری و گیاهی مثل حشرات، مارمولک‌ها، عقرب‌ها و حتی گیاهان ناحیه از جمله دم‌گاوی که در شرایط بد آب و هوایی منطقه زندگی شکننده‌ای دارند، برای همیشه از بین خواهند رفت.

وی یکی دیگر از مشکلات این طرح را موقتی بودن این مالچ‌ها دانست و گفت: حداکثر مدت دوام این مالچ‌ها 4 تا 5 سال است و اگر طبق برنامه‌ریزی که انجام شده، هر سال فقط روی 200 هزار هکتار از این منطقه مالچ بپاشیم پس از پایان پنجمین دوره آن، اولین ناحیه بار دیگر به حالت اولیه خود برمی‌گردد.

به گفته وی زدن ماسک، تعطیلی مدارس، دانشگاه‌ها، ادارات و فرودگاه‌ها دردی را دوا نمی‌کند بنابراین باید برای حل این مساله، تدابیری اساسی اندیشیده شود.

وی تنها راه عملی شدن این کار را پخش شن و ماسه یا ریگ روی بیابان‌های این نواحی می داند و می?گوید: وقتی ریگ و شن را روی بیابان‌های این نواحی پخش کنیم، پوششی بر آنها ایجاد می‌شود که با شدیدترین باد‌ها نیز فرسایش پیدا نخواهد کرد. مثلا در کشور ما 100 کیلومتر از یزد تا بافق یا حدفاصل اردکان و ارتفاعات چک چک یا اطراف سد پیشین بلوچستان پوشش ریگی وجود دارد که با شدیدترین بادها هم فرسایش نمی‌یابند. در ضمن با استفاده از این روش ساده می‌توان از صرف هزینه‌های زیاد جلوگیری کرد و از منابع نفتی که هم گرانند و هم عوارض وحشتناک زیست محیطی دارند، استفاده نکرد. همچنین چهره این منطقه به واسطه استفاده از مالچ نفتی سیاه نخواهد شد، بلکه می‌توان با تثبیت دائمی و با ابتکار جدیدی مانند به کارگیری از ریگ‌های رنگی این منطقه را زیباتر کرد.

بنیانگذار مرکز تحقیقات مناطق کویری و بیابانی ایران در پاسخ به این سوال که آیا برای این مقدار از مساحت بیابان شن و ریگ وجود دارد، می?گوید: در حال حاضر نزدیک به 20 رود کشور ما به عراق می‌ریزد که دارای ریگ است.

در ضمن شمال و شرق عراق نیز کوهستانی است و دارای رودهای بزرگی است که می‌توان از ریگ‌های این رود‌ها نیز استفاده کرد.

چنانچه در تامین شن و ماسه با کمبود مواجه باشیم می‌توانیم مانند اصفهانی‌ها ریگ و شن و ماسه مورد نیاز خودمان را از خرد کردن سنگ‌های کوهستانی تامین کنیم. وی اظهار کرد: مسوولان، این طرح را به طور آزمایشی در 100 هکتار اجرا کنند اگر به موفقیت رسیدیم به نواحی دیگر هم تعمیم دهند، زیرا موفقیت در انجام چنین طرحی دستاورد بزرگی برای کشور ایران به ارمغان خواهد آورد، به طوری که در صورت موفقیت طرح، سایر کشورهایی که دارای مناطق بیابانی هستند مانند کشورهای حوزه صحرای آفریقا و صحرای آریزونای آمریکا نیز از این شیوه برای آبادانی کشورشان استفاده خواهند کرد.

به نظر می‌رسد پیشنهاد پروفسور کردوانی می‌تواند علاوه بر نجات هموطنان ایرانی از شر ریزگردها موجبات حفاظت از پوشش گیاهی و جمعیت جانوری منطقه را نیز فراهم آورد. شن و ماسه ضمن جلوگیری از فرسایش خاک رسی منطقه برای رشد گیاهان بسیار حائز اهمیت است، چرا که می‌تواند با ایجاد چتر حفاظتی از تبخیر آب‌های سطحی جذب شده در خاک رسی منطقه نیز جلوگیری کند که این خود به حمایت از حیات گیاهی منطقه و حل شدن معضل برای همیشه کمک شایانی خواهد کرد. پس از این مرحله و حل مشکل ریزگردها می‌توان وارد فاز دوم شد که کاشت گیاهان مقاوم به شرایط خشک و گرم منطقه است و مطمئن شد مشکل برای همیشه حل شده است.این مشکل تنها در سایه تعامل کامل با کشورهای منطقه و پیشگام شدن برای صرف هزینه در سرزمین آنها به سرانجام خواهد رسید؛ هزینه‌هایی که اگر در بیابان‌های عراق صورت نگیرد باید در بیمارستان‌های ایران صرف مداوا و کاهش آلام ایرانیان شود.

تفاوت توفان های ماسه ای با ریزگردها

توفان‌های ماسه‌ای نمی‌تواند بیشتر از ارتفاع 2 تا 3 متری بالاتر بروند و به صورت افقی نیز حرکت زیادی ندارند، اما گرد و غبارهای ناشی از رس، به علت این‌که ابعاد آنها 2هزارم میلی‌متر است، می‌تواند صدها متر به صورت عمودی بالا بروند و هزاران کیلومتر نیز افقی جابه‌جا شود.

فرزانه صدقی / جام جم 

(جام جم)

http://www.jamejamonline.ir/newstext.aspx?newsnum=100813872185